Εικόνα: Landscape (The_Grasshopper), Juan Miró (Wikimedia Commons). Ο καταλανός ζωγράφος είναι από τους κύριους εκπροσώπους του υπερρεαλισμού. Ο Juan Miró (1893-1983) προκειμένου να ακολουθήσει τις επιθυμίες των γονιών του, σπούδασε σε εμπορικό κολλέγιο και εργάστηκε σαν υπάλληλος για δύο χρόνια. Ο νευρικός κλονισμός που υπέστη ήταν η αφορμή να του επιτρέψουν οι γονείς του να ακολουθήσει την καλλιτεχνική του καριέρα.
Οι βασικότερες ψυχικές διαταραχές
Σε αυτή την ενότητα παραθέτουμε τις πιο συχνά εμφανιζόμενες διαταραχές και χαρακτηριστικά τους όπως η συμπτωματολογία, η επιδημιολογία, η αιτιοπαθογένεια, οι τρόποι αντιμετώπισης τους, και τι πρέπει να θυμόμαστε για κάθε μια από αυτές.
1
Σχιζοφρένεια/ψυχωτικές διαταραχές
Περιλαμβάνει μια ομάδα διαταραχών με ετερογενείς αιτιολογίες και, αντιστοίχως, ασθενείς των οποίων η κλινική εικόνα, η ανταπόκριση στη θεραπεία και η πορεία ποικίλλουν. Τα παθογνωμονικά ειδοποιά γνωρίσματα των ψυχωτικών διαταραχών είναι η απώλεια του ελέγχου της πραγματικότητας και η έλλειψη επίγνωσης αυτής της απώλειας/ έλλειψη εναισθησίας. Τα σημεία και τα συμπτώματα μεταβάλλονται και περιλαμβάνουν διαταραχές στην αντίληψη, το συναίσθημα, τον λόγο/ομιλία, τη σκέψη και τη συμπεριφορά.
Ψευδαισθήσεις, παραισθήσεις, διαταραγμένη συμπεριφορά/αποδιοργάνωση, αποδιοργανωμένος λόγος, διαταραγμένο συναίσθημα. Η διαταραχή αρχίζει συνήθως πριν από την ηλικία των 25 ετών, παραμένει καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής και επηρεάζει άτομα όλων των κοινωνικών τάξεων.
Ο επιπολασμός ζωής της σχιζοφρένειας είναι περίπου 1%. Η σχιζοφρένεια είναι εξίσου διαδεδομένη στους άνδρες και τις γυναίκες. Η έναρξη της νόσου είναι συνήθως πιο πρώιμη στους άνδρες από τις γυναίκες, ενώ και οι επιπτώσεις της είναι, επίσης, συγκριτικά ηπιότερες για τις γυναίκες.
Η νόσος είναι πολυπαραγοντική. Υπάρχει μια γενετική συμβολή σε ορισμένες μορφές σχιζοφρένειας, ίσως και σε όλες, παρότι οι τρόποι γενετικής μετάδοσης παραμένουν άγνωστοι. Επίσης, διάφοροι ψυχοκοινωνικοί & περιβαλλοντικοί παράγοντες εμπλέκονται στον προσδιορισμό της πορείας της σχιζοφρένειας.
Οι ψυχαναλυτικές κλινικές παρατηρήσεις μπορούν να βοηθήσουν στην κατανόηση της ψυχικής λειτουργίας του ασθενούς. Είτε θεωρήσουμε τη σχιζοφρένεια ως έλλειμμα είτε ως άμυνα, η ψυχαναλυτική θεώρηση συμφωνεί ότι αυτή η άμυνα παίρνει έναν καταστροφικό χαρακτήρα για την σκέψη του ατόμου. Ενός ατόμου το οποίο έχει αδύναμο Εγώ το οποίο δεν μπόρεσε να αντέξει την ένταση των πρώιμων εσωτερικών συγκρούσεων μέσα σε ένα περιβάλλον που ενδεχομένως δεν ήταν ή δεν μπόρεσε να το ενδοβάλει ως αρκετά ασφαλές και σταθερό.
Τόσο οι ασθενείς όσο και οι οικογένειές τους συχνά υποφέρουν από ελλιπή φροντίδα και κοινωνική περιθωριοποίηση, συνήθως λόγω του στίγματος και της εκτεταμένης άγνοιας σχετικά με τη διαταραχή. Παρότι η πορεία του ατόμου στη σχιζοφρένεια μπορεί, με συνδυασμό ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων, ψυχοθεραπευτικής/ψυχοδυναμικής παρέμβασης και φαρμακευτικής αγωγής, να έχει καλή έκβαση, η μεγάλη πλειοψηφία των ασθενών έχει ελλιπή πρόσβαση σε θεραπείες στην κοινότητα. Σε πολλά κράτη μέλη η φροντίδα παραμένει ιδρυματική, παραβιάζοντας τα δικαιώματα των ατόμων. Το στίγμα, οι διακρίσεις και οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι πολύ συχνά στη σχιζοφρένεια.
Η σχιζοφρένεια είναι μια σοβαρή διαταραχή. Δεν μπορούμε όμως να ονομάζουμε καταχρηστικά και στιγματιστικά «σχιζοφρένεια» κάθε κάθε δυσνόητη συμπεριφορά. Επίσης, δεν αποδεικνύεται επιστημονικά η έντονη σύνδεση, σχεδόν εξίσωση σύμφωνα με συχνούς στερεοτυπικούς χαρακτηρισμούς , της σχιζοφρένειας με τη βία. Τέλος, οι άνθρωποι με σχιζοφρένεια μπορούν να έχουν μια καλή πορεία στη ζωή τους εάν λαμβάνουν μια ολοκληρωμένη και με συνέχεια (follow up) θεραπεία μέσα στην κοινότητα, που περιλαμβάνει ψυχοθεραπεία, φαρμακευτική αγωγή (όπου χρειάζεται) και ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις.
2
Διαταραχές του θυμικού/Συναισθηματικές διαταραχές/Διαταραχές της Διάθεσης
Aποτελούν μια σημαντική κατηγορία ψυχιατρικών διαταραχών που απαρτίζονται από την καταθλιπτική διαταραχή, τη διπολική διαταραχή και άλλες διαταραχές.
Μείζων καταθλιπτική διαταραχή: Ένα μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο διαρκεί τουλάχιστον 2 εβδομάδες και περιλαμβάνει τουλάχιστον τέσσερα συμπτώματα από τα εξής: αλλαγές στην όρεξη και το βάρος, αλλαγές στον ύπνο και τη δραστηριότητα, έλλειψη ενέργειας, συναισθήματα ενοχής, προβλήματα σκέψης και λήψης αποφάσεων και επαναλαμβανόμενες σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονίας.
Μανία: Ένα μανιακό επεισόδιο είναι μια ξεχωριστή περίοδος μιας ασυνήθιστα και επίμονα αυξημένης, έντονης ή ευερέθιστης διάθεσης που διαρκεί τουλάχιστον 1 εβδομάδα ή λιγότερο εάν κριθεί απαραίτητο ο ασθενής να νοσηλευτεί. Ένα υπομανιακό επεισόδιο διαρκεί τουλάχιστον 4 ημέρες και είναι παρόμοιο με ένα μανιακό επεισόδιο με τη διαφορά ότι δεν είναι αρκετά έντονο και σοβαρό ώστε να προκαλέσει βλάβη στην κοινωνική ή επαγγελματική λειτουργία του και δεν υπάρχουν ψυχωτικά χαρακτηριστικά. Τόσο η μανία όσο και η υπομανία σχετίζονται με αυξημένη αυτοεκτίμηση, μειωμένη ανάγκη για ύπνο, διάσπαση της προσοχής, μεγάλη σωματική και ψυχική δραστηριότητα και υπερβολική ευφορία.
Διπολική Διαταραχή: Η διπολική διαταραχή ορίζεται ως κλινική εναλλαγή ενός ή περισσοτέρων μανιακών επεισοδίων και, μερικές φορές, σοβαρών καταθλιπτικών επεισοδίων. Ένα μικτό επεισόδιο είναι μια περίοδος τουλάχιστον 1 εβδομάδας κατά την οποία τόσο ένα επεισόδιο μανίας όσο και ένα επεισόδιο μείζονος κατάθλιψης εμφανίζονται σχεδόν καθημερινά. Μια παραλλαγή της διπολικής διαταραχής που χαρακτηρίζεται από επεισόδια μείζονος κατάθλιψης και υπομανίας, παρά μανίας, είναι γνωστή ως διπολική διαταραχή τύπου II.
Τρεις επιπλέον κατηγορίες διαταραχών της διάθεσης είναι η υπομανία, η κυκλοθυμία και η δυσθυμία. Η υπομανία είναι ένα επεισόδιο μανιακών συμπτωμάτων που δεν πληροί τα κριτήρια για μανιακό επεισόδιο, όπως επισημάνθηκε και παραπάνω. Η κυκλοθυμία και η δυσθυμία εκδηλώνονται με ηπιότερα συμπτώματα από ό,τι η διπολική διαταραχή και η μείζων κατάθλιψη αντίστοιχα.
Μια ποικιλία από επίθετα χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν τη διάθεση: κατάθλιψη, λυπημένος, «άδειος», μελαγχολικός, στενοχωρημένος, ευερέθιστος, απογοητευμένος, ενθουσιασμένος, «σε ευφορία», μανιακός, χαρούμενος και πολλά άλλα. Κάποια από αυτά τα χαρακτηριστικά μπορεί να παρατηρηθούν από τον κλινικό, ενώ άλλα μπορεί να γίνουν αισθητά μόνο από τον ασθενή.
Άλλα συμπτώματα διαταραχών της διάθεσης περιλαμβάνουν αλλαγές στο επίπεδο της δραστηριότητας, τις γνωστικές ικανότητες, την ομιλία και τις φυσιολογικές λειτουργίες (π.χ. ύπνος, όρεξη, σεξουαλική δραστηριότητα και άλλες βιολογικές λειτουργίες). Αυτές οι διαταραχές σχεδόν πάντα οδηγούν σε εξασθενημένη διαπροσωπική, κοινωνική και επαγγελματική λειτουργικότητα.
Οι διαταραχές της διάθεσης είναι συχνές. Στις πιο πρόσφατες έρευνες, η μείζων καταθλιπτική διαταραχή θεωρείται από τις συχνότερες διαταραχές και κατά ορισμένους πλησιάζει το 20%. Η συχνότητα της διπολικής διαταραχής είναι μεταξύ 1% και 2%, αλλά είναι δύσκολο να εκτιμηθεί επειδή συχνά δεν εντάσσονται στις έρευνες οι ήπιες μορφές διπολικής διαταραχής.
Πολλές μελέτες στους καταθλιπτικούς ενήλικες δείχνουν ότι υπάρχει μια γενετική συνιστώσα στην αιτιολογία των συναισθηματικών διαταραχών. Επίσης, οι καταθλιπτικοί ενήλικες αναφέρουν χαμηλή γονεϊκή εμπλοκή (parental involvement) και υψηλά ποσοστά μητρικής υπερπροστασίας κατά τη διάρκεια της πρώιμης παιδικής τους ηλικίας.
Ο Freud (1917/1966) και ο Abraham (1911/1966) θεωρούσαν ότι η κατάθλιψη οφειλόταν στην απώλεια ενός πραγματικού ή φαντασιωσικού αντικειμένου αγάπης. Αντίστοιχα, η ψυχοδυναμική κατανόηση της μανίας ερμηνεύει τα μανιακά επεισόδια ως άμυνα κατά της υποβόσκουσας κατάθλιψης. Από την άλλη πλευρά, μερικοί θεωρούν ότι τα καταθλιπτικά συμπτώματα στα παιδιά είναι συχνά αντίδραση στην οικογενειακή αναστάτωση (Lefkowitz και Burton, 1978).
Η θεραπεία ασθενών με διαταραχές της διάθεσης πρέπει να στοχεύει σε διάφορα επίπεδα. Πρώτον, επιδιώκεται η ασφάλεια του ασθενούς. Δεύτερον, είναι απαραίτητη μια πλήρης διαγνωστική αξιολόγηση. Τρίτον, ένα πλάνο θεραπείας που αφορά όχι μόνο τα άμεσα συμπτώματα αλλά και την μελλοντική ευημερία του ασθενούς. Η τρέχουσα θεραπεία δίνει έμφαση στη φαρμακοθεραπεία και στην ψυχοθεραπεία και πρέπει να λαμβάνει υπόψη εξίσου τα στρεσογόνα συμβάντα στη ζωή των ασθενών. Τέλος, επειδή οι διαταραχές διάθεσης είναι χρόνιες, είναι σημαντική η ψυχοεκπαίδευση των ίδιων των πασχόντων από τους επαγγελματίες.
Όλοι οι άνθρωποι μπορεί να βιώσουν συναισθήματα θλίψης, και αυτό δεν σημαίνει ότι έχουν κατάθλιψη. Η κατάθλιψη έχει συγκεκριμένα, επίμονα και ανθεκτικά σε διάρκεια, χαρακτηριστικά που συνδυάζουν ενδογενείς παράγοντες και εξωτερικά γεγονότα. Δεν είναι απλά μια αίσθηση ή μια κούραση, δεν ξεπερνιέται οπωσδήποτε από μόνη της, «μια ιδιοτροπία του μυαλού».. Συνήθως για κινητοποιηθεί το άτομο χρειάζεται την βοήθεια ειδικού και αυτό δεν σημαίνει αδυναμία του ατόμου, αντιθέτως σημαίνει σθένος στο να κινητοποιηθεί προς την κατεύθυνση της ίασης.
Η μανία είναι επίσης μια επώδυνη και εξουθενωτική ασθένεια που χρειάζεται άμεση αντιμετώπιση. Είναι σημαντικό να μην γίνεται κατάχρηση και διαστρέβλωση του όρου (π.χ. «τον έπιασε μανία»).
3
Διαταραχές του άγχους
Οι Διαταραχές του Άγχους (ΔΑ) μπορούν να θεωρηθούν ως μια οικογένεια σχετιζόμενων αλλά διακριτών ψυχικών διαταραχών, οι οποίες περιλαμβάνουν:
(Ι) την διαταραχή πανικού,
(ΙΙ) τις φοβικές διαταραχές, οι οποίες περιλαμβάνουν: την αγοραφοβία, την κοινωνική φοβία και ειδικές φοβίες,
(ΙΙΙ) την γενικευμένη αγχώδη διαταραχή.
Μια σημαντική παράμετρος των διαταραχών άγχους είναι η μεγάλη αλληλεπίδραση γενετικών και βιωματικών παραγόντων (όπως τραυματικά γεγονότα ζωής).
Τα άτομα με ΔΑ εκδηλώνουν αυξημένο άγχος, το οποίο χαρακτηρίζεται συνήθως ως διάχυτη, δυσάρεστη, αόριστη αίσθηση φόβου, που συχνά συνοδεύεται από συμπτώματα όπως πονοκέφαλος, εφίδρωση, αίσθημα παλμών, σφίξιμο στο στήθος, ήπια δυσφορία στο στομάχι και ανησυχία. Ο συγκεκριμένος συνδυασμός συμπτωμάτων ποικίλει μεταξύ των ατόμων. Οι ΔΑ είναι συνδεδεμένες με σημαντική νοσηρότητα και συχνά είναι χρόνιες και ανθεκτικές στη θεραπεία.
Οι διαταραχές άγχους αποτελούν μία από τις πιο κοινές ομάδες ψυχιατρικών διαταραχών. Μελέτες καταδεικνύουν ότι ένα στα τέσσερα άτομα πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια για τουλάχιστον μία διαταραχή άγχους και ότι υπάρχει ποσοστό επιπολασμού ζωής κατά προσέγγιση 17,7%. Οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να έχουν διαταραχή άγχους από ό, τι οι άνδρες. Ο επιπολασμός των διαταραχών άγχους μειώνεται όσο αυξάνει η κοινωνικοοικονομική κατάσταση.
Για την ψυχοδυναμική θεωρία το άγχος σχετίζεται με μια υποκείμενη ασυνείδητη σύγκρουση. Οι θεωρίες συμπεριφοράς ή μάθησης του άγχους υποδηλώνουν ότι το άγχος είναι μια εξαρτημένη απάντηση σε ένα συγκεκριμένο περιβαλλοντικό ερέθισμα. Από τις βιολογικές μελέτες αναδεικνύεται η συμβολή του Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος.
Εξαρτομένης της κατηγορίας Διαταραχής Άγχους προτείνεται και διαφορετική αντιμετώπιση. Στη διαταραχή Πανικού ο συνδυασμός της γνωσιακής θεραπείας ή/και η θεραπεία συμπεριφοράς με φαρμακοθεραπεία είναι η πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση. Στις Ειδικές Φοβίες η πιο μελετημένη και ενδεχομένως πιο αποτελεσματική θεραπεία για τις φοβίες είναι πιθανώς η θεραπεία συμπεριφοράς (κυρίως η σταδιακή έκθεση) ενώ στη Γενικευμένη Αγχώδη Διαταραχή ο συνδυασμός Γνωσιακής Συμπεριφορικής Θεραπείας και φαρμακοθεραπείας, φαίνεται να συγκεντρώνει τις περισσότερες βιβλιογραφικές ενδείξεις.
4
Διαταραχές σχετιζόμενες με το τραύμα και στρεσογόνους παράγοντες
Τόσο η Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (ΔΜΤΣ) – Post-Traumatic Stress Disorder (PTSD) όσο και η οξεία διαταραχή στρες χαρακτηρίζονται από αυξημένο άγχος μετά από έκθεση σε τραυματικό ή αγχωτικό συμβάν.
Το άτομο αντιδρά στην εμπειρία με έντονο φόβο και αδυναμία, αναβιώνει επίμονα το γεγονός και προσπαθεί να το αποφύγει για να μην το θυμάται. Το συμβάν μπορεί να βιωθεί στα όνειρα ή και με έντονες σκέψεις (αναδρομές). Άλλα συμπτώματα είναι η κατάθλιψη, το έντονο άγχος και η έκπτωση γνωστικών λειτουργιών, όπως η αδυναμία συγκέντρωσης.
Η συχνότητα εμφάνισης PTSD εκτιμάται σε 9 έως 15 % και ο επιπολασμός της PTSD καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής εκτιμάται ότι είναι περίπου 8 % του γενικού πληθυσμού, αν και επιπλέον 5 έως 15 % μπορεί να εμφανίσει υποκλινικές μορφές της διαταραχής.
Εξ ορισμού, ένας στρεσογόνος παράγοντας είναι ο πρωταρχικός αιτιολογικός παράγοντας στην ανάπτυξη ΔΜΤΣ. Δεν βιώνουν όλοι τη διαταραχή μετά από ένα τραυματικό συμβάν και το άγχος από μόνο του δεν αρκεί για να προκαλέσει τη διαταραχή. Για να θεωρηθεί η αντίδραση στο τραυματικό γεγονός ότι συνιστά διαταραχή, η απάντηση στο τραυματικό γεγονός πρέπει να περιλαμβάνει έντονο φόβο ή τρόμο. Σημαντικό προστατευτικό παράγοντα μπορεί να αποτελεί η βιολογική και ψυχοκοινωνική υπόσταση του ατόμου, καθώς επίσης και η ικανότητά του να αποδώσει κάποιο νόημα στο τραυματικό συμβάν.
Το ψυχαναλυτικό μοντέλο της ΔΜΤΣ υποθέτει ότι το τραύμα ενεργοποιεί ένα προηγούμενο ανεπίλυτο τραύμα, ενδεχομένως και σεξουαλικό τραύμα. Το Εγώ με αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να μειώσει το άγχος.
Το γνωστικό μοντέλο της ΔΜΤΣ υποστηρίζει ότι τα άτομα που επηρεάζονται δεν μπορούν να επεξεργαστούν ή να εκλογικεύσουν το τραύμα που προκάλεσε τη διαταραχή.
Η θεραπεία περιλαμβάνει το μετασχηματισμό της αντίληψης εαυτού από θύμα σε επιζήσαντα, επειδή το τραύμα επιλύεται σε ένα ασφαλές πλαίσιο στο οποίο μπορούν να διερευνηθούν επώδυνες και αφόρητες εμπειρίες (Amaya-Jackson and March, 1995, Gillis, 1993). Μια ποικιλία μεθόδων έχει χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία της ΔΜΤΣ, όπως είναι η ατομική ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία, η παιγνιοθεραπεία για παιδιά, οι γνωσιακές-συμπεριφορικές προσεγγίσεις, η θεραπεία οικογένειας, η ομαδική εργασία, οι παρεμβάσεις στη κοινότητα και η ψυχοφαρμακολογία.
Οδυνηρά και τραυματικά γεγονότα βιώνουν πολλοί άνθρωποι στη διάρκεια της ζωή τους, όμως δεν έχουν όλοι μετατραυματική διαταραχή. Χρειάζεται μια μεγάλη ποσότητα άγχους ή/και διάρκεια, σε βαθμό που ο ψυχισμός του ατόμου δεν μπορεί να το επεξεργαστεί για να φτάσει στο βαθμό της διαταραχής. Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι ένα άτομο που έχει μετατραυματική διαταραχή δεν αντέχει να πιεστεί π.χ. σε μια συνέντευξη με μη ειδικό να μιλήσει για αυτό.
5
Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή και διαταραχές σχετιζόμενες με συμπτώματα Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής
Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή ή Ψυχαναγκαστική/Καταναγκαστική (ΙΔΨ) αντιπροσωπεύεται από μια διαφορετική ομάδα συμπτωμάτων. Συγκεκριμένα, ένας καταναγκασμός μπορεί να αφορά στην καταμέτρηση, έλεγχο ή αποφυγή, ενώ ο ασθενής συνήθως αντιλαμβάνεται «το παράλογο» της εμμονής αυτής.
Η ομάδα συμπτωμάτων της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής (ΙΔΨ) περιλαμβάνουν παρεμβαίνουσες σκέψεις, τελετουργίες, ανησυχίες και καταναγκασμούς που προκαλούν κατά κανόνα σοβαρή δυσλειτουργία στο άτομο.
Τα ποσοστά ΙΔΨ είναι αρκετά σταθερά, με τον επιπολασμό στη διάρκειας ζωής του γενικού πληθυσμού να εκτιμάται σε 2 έως 3 %. Η ΙΔΨ διαταραχή είναι η τέταρτη πιο κοινή ψυχιατρική διάγνωση μετά από τις φοβίες, τις διαταραχές που σχετίζονται με ουσίες και τη μείζονα καταθλιπτική διαταραχή.
Η ΙΔΨ θεωρείται μια πολυδιάστατη διαταραχή, συνέπεια ψυχολογικών, βιολογικών και γενετικών παραγόντων. Όσον αφορά τις ψυχολογικές θεωρίες και, συγκεκριμένα, με βάση τη γνωσιακή θεωρία, δυσλειτουργικά γνωσιακά σχήματα και προκαταλήψεις επηρεάζουν το περιεχόμενο της σκέψης, το συναίσθημα και τη συμπεριφορά (σύντηξη σκέψης και πράξης: «είναι αναγκαίο να ελέγχω τις σκέψεις μου, διαφορετικά είμαι υπεύθυνος για ότι συμβεί»). Από την άλλη πλευρά υπάρχουν σημαντικές νευροβιολογικές και νευροψυχολογικές προσεγγίσεις για αυτήν την ψυχική διαταραχή. Τέλος, μελέτες οικογενειών έδειξαν ότι ο κίνδυνος εκδήλωσης ΙΨΔ είναι υψηλότερος σε συγγενείς πρώτου βαθμού ατόμων που υποφέρουν από τη διαταραχή.
Επειδή τα συμπτώματα ΙΔΨ φαίνεται να είναι σε μεγάλο βαθμό ανθεκτικά στην ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία και στην ψυχανάλυση, οι φαρμακολογικές και συμπεριφορικές θεραπείες έχουν γίνει πιο κοινές. Ωστόσο, οι ψυχοδυναμικοί παράγοντες μπορεί να είναι σημαντικοί στην κατανόηση του τι προκαλεί την επιδείνωση της διαταραχής, καθώς και στην αντιμετώπιση διαφόρων μορφών αντίστασης στη θεραπεία.
Πολύ συχνά στην καθομιλουμένη και στη γλώσσα της δημοσιογραφίας, ενίοτε ως απόπειρα χιούμορ, αναφέρεται κανείς σε ένα άτομο ως ψυχαναγκαστικό. Πράγματι, διάφοροι μικροί ψυχαναγκασμοί μπορεί να υπάρχουν σε πολλούς ανθρώπους, αναλόγως της προσωπικότητάς τους, ώστε να οργανώνουν την καθημερινότητά τους και να ελέγχουν το άγχος τους. Είναι, ωστόσο, δεδομένο ότι η ψυχαναγκαστική διαταραχή είναι μια σοβαρή ασθένεια, που πλήττει τη λειτουργικότητα του ατόμου. Συχνά επιφέρει/εξαναγκάζει το άτομο σε πολύωρες «τελετουργίες» που δεν επιτρέπουν μια «κανονική» ζωή. Είναι αναγκαίο, λοιπόν, να το σκεφτείτε προσεκτικά πριν χρησιμοποιήσετε ξανά τον όρο αυτόν για κάποιον/κάποια.
6
Διαταραχές Προσωπικότητας
Οι Διαταραχές Προσωπικότητας (ΔΠ) ορίζονται ως επίμονοι, δύσκαμπτοι και δυσπροσαρμοστικοί τρόποι συμπεριφοράς και εσωτερικών εμπειριών, που αποκλίνουν σημαντικά από τα αποδεκτά πρότυπα του πολιτισμικού περιβάλλοντος του ατόμου. Όταν τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας είναι άκαμπτα και προκαλούν δυσλειτουργία ή υποκειμενική δυσφορία, τότε μπορεί να διαγνωστεί η ΔΠ. Η έναρξη προσδιορίζεται στην εφηβεία ή την πρώιμη ενηλικίωση και εκδηλώνεται σε τουλάχιστον δύο από τους ακόλουθους τέσσερις τομείς: γνώση, συναισθηματικότητα, διαπροσωπική λειτουργία ή έλεγχο παρόρμησης.
Υπότυποι ΔΠ που ταξινομούνται στο DSM-5 (5η έκδοση του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου Ψυχικών Διαταραχών): Το σύμπλεγμα Α περιλαμβάνει τρεις διαταραχές προσωπικότητας με περίεργες, περιορισμένες δυνατότητες (παρανοϊκός, σχιζοειδής και σχιζότυπος). Το σύμπλεγμα Β περιλαμβάνει τέσσερις διαταραχές προσωπικότητας με δραματικά, παρορμητικά και ακανόνιστα χαρακτηριστικά (οριακά, αντικοινωνικά, ναρκισσιστικά και υστερικά). Το σύμπλεγμα C περιλαμβάνει τρεις διαταραχές προσωπικότητας που έχουν ως κοινό το άγχος και φοβικά χαρακτηριστικά (αποφυγή, εξάρτηση και ιδεοψυχαναγκαστικά στοιχεία). Τα άτομα συχνά εμφανίζουν χαρακτηριστικά που δεν περιορίζονται σε μία μόνο διαταραχή της προσωπικότητας.
Οι διαταραχές της προσωπικότητας (ΔΠ) εμφανίζονται στο 10 έως 20 % του γενικού πληθυσμού και η διάρκειά τους εκφράζεται σε δεκαετίες. Περίπου το 50 % όλων των ψυχιατρικών ασθενών έχουν ΔΠ, η οποία συχνά συνυπάρχει με άλλα κλινικά σύνδρομα. Η ΔΠ είναι επίσης ένας παράγοντας προδιάθεσης για άλλες ψυχιατρικές διαταραχές (π.χ. χρήση ουσιών, αυτοκτονία, συναισθηματικές διαταραχές, διαταραχές ελέγχου της παρόρμησης, διαταραχές διατροφής και διαταραχές άγχους). Οι ΔΠ παρεισφρέουν στα αποτελέσματα της θεραπείας αυτών των κλινικών συνδρόμων και έτσι αυξάνουν την προσωπική ανικανότητα, νοσηρότητα ή και θνησιμότητα αυτών των ασθενών.
Οι καλύτερες ενδείξεις ότι οι γενετικοί παράγοντες συμβάλλουν στις διαταραχές προσωπικότητας προέρχονται από έρευνες που συμμετείχαν περισσότερα από 1.000 ζευγάρια διδύμων στις ΗΠΑ. Ως προς τους ψυχαναλυτικούς παράγοντες ο Freud πρότεινε ότι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας σχετίζονται με την καθήλωση σε ένα ψυχοσεξουαλικό στάδιο ανάπτυξης, ενδεχομένως λόγω βασικών ελλείψεων του περιβάλλοντος, τραυματικών γεγονότων ή/και ιδιαίτερων εσωτερικών εντάσεων που το περιβάλλον δεν επέτρεψε να μεταβολιστούν.
Τα άτομα με ΔΠ είναι πολύ πιο πιθανό να αρνηθούν ψυχιατρική βοήθεια και να παραβλέπουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν, σε σύγκριση με τα άτομα με διαταραχές άγχους, καταθλιπτικές διαταραχές ή ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Γενικά, τα συμπτώματα ΔΠ είναι σύντονα προς το Εγώ, ενώ τείνουν να προσαρμόσουν τις συνθήκες του εξωτερικού περιβάλλοντος στις ιδιαιτερότητες του εαυτού, και όχι το αντίστροφο.
7
Διαταραχή χρήσης ουσιών
Οι διαταραχές χρήσης ουσιών περιλαμβάνουν κυρίως την κατάχρηση και την εξάρτηση εκ των οποίων η δεύτερη είναι η σοβαρότερη και αφορά σε άτομα που έχουν συνδέσει απολύτως τη ζωή τους με την ανεύρεση και τη χρήση της ουσίας και ως εκ τούτου πλήττεται η λειτουργικότητά τους σε διάφορους τομείς της ζωής.
Οι κυριότερες ουσίες που προκαλούν διαταραχή χρήσης ουσιών είναι: Αλκοόλ, αμφεταμίνες ή παρόμοιες ψυχοτρόπες ουσίες, καφεΐνη, κάνναβη, κοκαΐνη, παραισθησιογόνες ουσίες, εισπνεόμενες ουσίες, νικοτίνη, αναβολικά στεροειδή, οπιοειδή, phencyclidine (PCP) ή παρόμοιοι παράγοντες και μια ομάδα που περιλαμβάνει ηρεμιστικά, υπνωτικά και αγχολυτικά.
Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά (2017), 11% των ενηλίκων του δείγματος είχε δοκιμάσει έστω και μια φορά κάνναβη στη ζωή του, ενώ στο 1,6% του δείγματος ανέφερε χρήση άλλης ουσίας εκτός κάνναβης στη ζωή του. Επιπλέον, τα οπιοειδή ήταν η συχνότερη ουσία κατάχρησης (70%) των ατόμων εκείνων που εισήλθαν για θεραπεία, με μέση ηλικία έναρξης της χρήσης τα 20,5 έτη, ενώ η μέση διάρκεια χρήσης ουσιών των ατόμων ήταν τα 10,9 έτη πριν τελικά ξεκινήσουν θεραπεία.
Αναφέρονται πολλαπλοί παράγοντες. Η διαθεσιμότητα των ναρκωτικών ουσιών, η κοινωνική αποδοχή και οι πιέσεις των συνομηλίκων μπορεί να είναι οι κύριοι προσδιοριστές για τον αρχικό τουλάχιστον πειραματισμό σε μια ουσία, αλλά διάφοροι παράγοντες, όπως η προσωπικότητα και η βιολογία κάθε οργανισμού είναι πιθανώς πιο σημαντικοί στον τρόπο με τον οποίο γίνονται εμφανείς οι επιδράσεις μιας συγκεκριμένης ουσίας και ο βαθμός στον οποίο η επαναλαμβανόμενη χρήση ναρκωτικών ουσιών/κατάχρηση προκαλεί αλλαγές στο κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ). Τελικά η φύση του εθισμού είναι πιο περίπλοκη και προϋποθέτει την αλληλεπίδραση πολλαπλών παραγόντων.
Οι πρόσφατες ψυχοδυναμικές συνθέσεις κάνουν λόγο για τη χρήση ουσιών ως αντανάκλαση των διαταραγμένων λειτουργιών του Εγώ (δηλαδή, την αδυναμία αντιμετώπισης της πραγματικότητας). Ως μορφή αυτοθεραπείας, το αλκοόλ μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο του πανικού, τα οπιοειδή για τη μείωση του θυμού και οι αμφεταμίνες για την ανακούφιση της κατάθλιψης. Μερικοί εθισμένοι άνθρωποι έχουν μεγάλη δυσκολία να αναγνωρίσουν τον εσωτερικό τους συναισθηματικό κόσμο και τις συναισθηματικές τους εντάσεις, μια κατάσταση που ονομάζεται αλεξιθυμία (δεν μπορούν, δηλαδή, να βρουν λέξεις για να περιγράψουν τα συναισθήματά τους).
Ισχυρά ερευνητικά στοιχεία από μελέτες διδύμων, υιοθετημένων παιδιών και αδελφών, που μελετήθηκαν ξεχωριστά, δείχνουν ότι η αιτία της κατάχρησης αλκοόλ έχει γενετική συνιστώσα.
Τα συμπτώματα κατάθλιψης είναι κοινά μεταξύ των ατόμων που έχουν διαγνωστεί με κατάχρηση ουσιών ή εξάρτηση από ουσίες. Περίπου το ένα τρίτο έως το ήμισυ όλων εκείνων με κατάχρηση οπιοειδών ή εξάρτηση από οπιοειδή, και περίπου το 40% αυτών με κατάχρηση αλκοόλ ή εξάρτηση από αλκοόλ, πληρούν τα κριτήρια για μείζονα καταθλιπτική διαταραχή κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της ζωής τους.
Η θεραπεία της εξάρτησης στην Ελλάδα παρέχεται από 4 διαφορετικούς τύπους παρέμβασης:
- Θεραπεία φαρμακευτικής αντιμετώπισης της εξάρτησης.
- Ψυχοκοινωνικές θεραπευτικές παρεμβάσεις (εσωτερικής διαμονής ενήλικων, εξωτερικής παραμονής ενηλίκων, εξωτερικής παραμονής εφήβων).
- Ψυχοκοινωνικές θεραπευτικές παρεμβάσεις στα πλαίσια του σωφρονιστικού συστήματος και
- Σωματική αποτοξίνωση.
Η χρήση και πολύ περισσότερο η κατάχρηση ουσιών δεν είναι απλά μια «επιλογή» του ατόμου. Συνδέεται με υποκείμενα προβλήματα ψυχικής φύσης, άλλοτε σε άλλο βαθμό, είναι μια παθολογική κατάσταση με πολυπαραγοντικά αίτια και χρειάζεται ένα συνδυασμό παρεμβάσεων που στόχο έχουν να αντιμετωπίσουν και την εξάρτηση και τις υποκείμενες αιτίες. Συχνά οι άνθρωποι αυτοί συνδέονται με παραβατικότητα, προκαλούν θυμό, φόβο, υποτιμώνται στο δημόσιο λόγο και συχνά ακόμα και αν είναι οι ίδιοι θύματα βίαιων συμπεριφορών αδικούνται με το να συνδέεται το γεγονός αυτό αποκλειστικά με τη χρήση. Επομένως, χρειάζεται προσοχή στην προσπάθεια παρουσίασης γεγονότων όπου συμμετέχουν χρήστες ουσιών.
8
Διαταραχές πρόσληψης τροφής
Οι πιο συνήθεις διατροφικές διαταραχές είναι η ψυχογενής ανορεξία και η ψυχογενής βουλιμία.
Τα κύρια χαρακτηριστικά της ψυχογενούς ανορεξίας:
α) Άρνηση του ατόμου να διατηρήσει το βάρος του στο επίπεδο ή πάνω από το επίπεδο του ελάχιστα φυσιολογικού βάρους για την ηλικία και το ύψος του.
β) Φόβος και αγωνία ότι θα μεγαλώσει το βάρος του -ακόμα και όταν είναι κάτω από το φυσιολογικό.
γ) Διαταραχή του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβάνεται το βάρος, υπέρμετρη αντίδραση εξαιτίας του βάρους ή του σχήματος του σώματος.
δ ) Σε γυναίκες μετά την έναρξη της έμμηνου ρύσης, απουσία τριών διαδοχικών εμμηνορρυσιακών κύκλων.
Τα κύρια χαρακτηριστικά της ψυχογενούς βουλιμίας:
α) Επανειλημμένα επεισόδια υπερφαγίας και πιο συγκεκριμένα μεγάλη κατανάλωση τροφής σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο καθώς και έλλειψη ελέγχου κατανάλωσης του φαγητού αυτή την περίοδο.
β) Επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά με σκοπό να αποτραπεί η αύξηση βάρους όπως οι αυτοπροκαλούμενοι έμετοι.
γ) Τα προηγούμενα επεισόδια υπερφαγίας αλλά και η αντισταθμιστική συμπεριφορά παρουσιάζονται συνήθως δύο φορές την εβδομάδα για ένα διάστημα 8 μηνών.
δ) Η διαταραχή δεν εμφανίζεται αποκλειστικά κατά τη διάρκεια των επεισοδίων ψυχογενούς ανορεξίας.
Η ψυχογενής ανορεξία έχει μέση συχνότητα που κυμαίνεται από 0,3 – 1% στις γυναίκες και 0,1% στους άνδρες σύμφωνα με τα διαγνωστικά στοιχεία στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η διαταραχή επιδρά σε μεγαλύτερο βαθμό σε νεαρές εφήβους, κυρίως ηλικίας 15-19 ετών, ηλικιακή ομάδα που αποτελεί το 40% όλων των περιπτώσεων. Περίπου το 90% των ατόμων με ψυχογενή ανορεξία είναι γυναίκες. Η ψυχογενής ανορεξία είναι πιο συχνή στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα και πιο σπάνια στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες (Gelder, Mayou and Geddes 2005).
Υπάρχουν ερευνητικά ευρήματα για βιολογικούς, ψυχολογικούς, αναπτυξιακούς και κοινωνικοπολιτιστικούς παράγοντες κινδύνου, αλλά η ακριβής αιτία των διατροφικών διαταραχών είναι άγνωστη. Η ψυχογενής ανορεξία, ωστόσο, σχετίζεται με την κληρονομικότητα, όπως έχουν δείξει μελέτες διδύμων. Κοινωνικοπολιτιστικές έρευνες έχουν τονίσει τον ρόλο των πολιτιστικών παραγόντων, όπως η προώθηση του αδύνατου σώματος, ιδιαίτερα μέσω των ΜΜΕ, ως την ιδανική γυναικεία μορφή στη δύση. Υπάρχουν επίσης ερευνητικά τεκμήρια ότι οι ασθενείς με ψυχογενή ανορεξία χαρακτηρίζονται από αλεξιθυμία (κατάσταση που χαρακτηρίζει τους ανθρώπους που έχουν δυσκολία στην κατανόηση και έκφραση των συναισθημάτων τους) και από έλλειμμα σε συγκεκριμένες συναισθηματικές λειτουργίες. Τέλος, αναφέρεται υψηλό ποσοστό αναφερόμενης παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης σε κλινικές ομάδες εκείνων που έχουν διαγνωστεί με ψυχογενή ανορεξία.
Η θεραπεία της ψυχογενούς ανορεξίας αποβλέπει στα εξής:
1) Να αποκαταστήσει το φυσιολογικό βάρος του ατόμου.
2) Να αντιμετωπίσει τις ψυχολογικές διαταραχές που σχετίζονται με την ασθένεια.
3) Να μειώσει ή να εξαφανίσει συμπεριφορές ή σκέψεις που αρχικά οδήγησαν στην διαταραγμένη διατροφή του ατόμου.
H Οικογενειακή Θεραπεία αποτελεί μια αποτελεσματική μορφή θεραπείας για εφήβους με νευρική ανορεξία.
Οι διαταραχές πρόσληψης τροφής είναι σοβαρές διαταραχές που μπορεί να απειλήσουν τη ζωή ενός ατόμου. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στη χρήση των όρων και στη σύνδεσή τους με τους χώρους της δημοσιότητας: π.χ. «αυτό το μοντέλο είναι ανορεξικό», για να χαρακτηρίσει κάποια πολύ αδύνατη κοπέλα. Όπως διαβάσατε η διαταραχή είναι περίπλοκη και τα άτομα ευάλωτα και ως εκ τούτου είναι απαραίτητο να αποφεύγονται χαρακτηρισμοί τέτοιου είδους. Αντιθέτως, θα πρέπει να προβάλλεται ισχυρά η δυνατότητα ανάκαμψης και οι επιτυχημένες ιστορίες- πρότυπα ανθρώπων που ανέκαμψαν με την έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία.
9
Περιγεννητικές ψυχικές διαταραχές
Τα ψυχοπαθολογικά ζητήματα που μπορεί να εμφανιστούν κατά τη διάρκεια της λοχείας πρέπει να συνυπολογίζουν την ιστορία κάθε γυναίκας, τη συναισθηματική της κατάσταση, τη στάση της απέναντι στη μητρότητα.
Πρώιμες επιλόχειες ψυχώσεις: Η πιο συνήθης κλινική εικόνα είναι αυτή ενός οξέος-παραληρητικού επεισοδίου, με συναίσθημα καταθλιπτικό το οποίο συνοδεύεται από άγχος. Το περιεχόμενο του παραληρήματος μπορεί να έχει να κάνει με την άρνηση της μητρότητας και του γάμου ή/και με την αίσθηση ότι το παιδί δεν υπάρχει ή δεν ανήκει στη μητέρα. Λόγω της διέγερσης του κινδύνου αυτοκτονίας ή και παιδοκτονίας είναι συχνά επιβεβλημένη η νοσηλεία σε ψυχιατρικό περιβάλλον.
Επιλόχειες καταθλιπτικές καταστάσεις: Πρόκειται συνήθως για μελαγχολικά επεισόδια κατά τους πρώτες μήνες μετά τον τοκετό. Οι μελαγχολικές/ καταθλιπτικές ιδέες εστιάζουν κυρίως στο παιδί: ιδέες αναξιότητας της μητέρας απέναντι στη μητρότητα, πεποίθηση και φόβοι ότι το παιδί θα πεθάνει. Οι καταστάσεις αυτές αντιμετωπίζονται με αντικαταθλιπτική αγωγή και ψυχοθεραπευτική στήριξη, καθώς ενέχουν επίσης κίνδυνο αυτοκτονίας. Ωστόσο, συνηθέστερα πρόκειται για νευρωσικές καταθλιπτικές καταστάσεις που απαρτίζονται από αίσθηση ανικανότητας και ενοχής και σωματική αδιαθεσία. Οι καταστάσεις αυτές συνήθως θεραπεύονται γρήγορα.
Η επιλόχεια ψύχωση εμφανίζεται στο 1-2 τοις χιλίοις των τοκετών. Τα περισσότερα επεισόδια εμφανίζονται σε γυναίκες που γεννούν για πρώτη φορά. Όσον αφορά την επιλόχεια κατάθλιψη, εμφανίζεται περίπου στο 10-15% των γυναικών και διαρκεί από δύο εβδομάδες έως και ένα περίπου έτος μετά τη γέννα.
Η αιτιολογία των ψυχικών διαταραχών της λοχείας δεν έχουν ακόμα αποσαφηνιστεί, παρά τις πολυάριθμες μελέτες που έχουν λάβει χώρα μέχρι σήμερα. Διάφοροι παράγοντες έχουν ενοχοποιηθεί για την εμφάνισή της, μεταξύ των οποίων στρεσογόνα συμβάντα, συζυγικές διαμάχες, έλλειψη κοινωνικής στήριξης/βοήθειας στη φροντίδα του παιδιού , πιθανή προδιάθεση σε συσχέτιση με ορμονικές αλλαγές κατά την περίοδο της λοχείας, η ηλικία, η εθνικότητα, το μορφωτικό επίπεδο, τα γνωρίσματα της προσωπικότητας και η οικονομική /κοινωνική κατάσταση της γυναίκας. Επιπλέον, εξετάζονται και διάφοροι γενετικοί παράγοντες.
Αν συνυπάρχει αυτοκτονικός ιδεασμός πρέπει να λαμβάνονται οι κατάλληλες προφυλάξεις. Αν η μητέρα έχει παραληρητικές ιδέες ή ιδεομυρηκασμό σχετικά με την υγεία του βρέφους, δεν πρέπει να μένει μόνη της με το βρέφος. Η φαρμακευτική αγωγή με την χορήγηση αντικαταθλιπτικών -σε περίπτωση αυτοκτονικού ιδεασμού- , αγχολυτικών ή/και αντιψυχωτικών φαρμακων -για τις παραληρητικές ιδέες- έχουν δοκιμαστεί με σχετική αποτελεσματικότητα. Επιπλέον, συστήνεται ψυχοθεραπεία, τόσο ατομική όσο και ζεύγους, για την αντιμετώπιση ενδοψυχικών και των διαπροσωπικών συγκρούσεων.
Η εμπειρία έχει δείξει ότι πολλοί δημοσιογράφοι αισθάνονται αμηχανία απέναντι σε ό,τι αντιβαίνει στην κυρίαρχη αντίληψη περί «χαράς της μητρότητας». Είναι όμως γεγονός ότι αναλόγως του ψυχισμού της μητέρας και του ενδεχομένως στρεσογόνου περιβάλλοντός στο οποίο ζει μια μητέρα μπορεί να αναπτύξει διαταραχή περί την λοχεία. Ένα τέτοιο συχνό φαινόμενο είναι η καταθλιπτική διάθεση, η οποία παρέρχεται σχετικά γρήγορα. Όταν όμως μιλάμε για μελαγχολία ή ψυχωτική διαταραχή χρειάζεται άμεση βοήθεια για να μην κινδυνεύσει η ίδια ή το βρέφος. Θυμηθείτε τα εξής: Μην ενοχοποιείτε, άθελά σας, μια γυναίκα που νόσησε μετά τη γέννα με εκφράσεις που υποδηλώνουν ότι θα έπρεπε να είναι χαρούμενη. Περάστε το μήνυμα ότι το περιβάλλον χρειάζεται να κινητοποιηθεί άμεσα.
10
Αυτοκτονία και ψυχιατρικές διαταραχές
Η αυτοκτονία δεν είναι ψυχιατρική διαταραχή, αλλά σύμπτωμα διαταραχής. Η αυτοκτονία είναι η πιο συχνή αιτία θανάτου στην Ψυχιατρική και σχεδόν ο μόνος κίνδυνος για τη ζωή που προκαλείται λόγω κάποιας ψυχικής διαταραχής. Αποτελούν τη 10η αιτία θανάτου παγκοσμίως και την 3η σε ηλικίες 15-24 ετών.
Στην Ελλάδα ο αριθμός των αυτοκτονιών κατά τα χρόνια 2018 – 2020 παρουσιάζει αυξητική τάση (Πηγή: Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών ΜΚΟ «Κλίμακα»). Επιπλέον οι περισσότεροι αυτόχειρες ήταν άντρες, ενώ οι περισσότερες αυτοκτονίες καταγράφονται σε ανθρώπους ηλικίας 80 ετών και άνω, καθώς και σε ανθρώπους ηλικίας από 50 έως 59 ετών, σε σύγκριση με πολίτες άλλων ηλικιών.
Τα τελευταία στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ δείχνουν αύξηση των αυτοκτονιών της τάξεως του 8,5% για το 2017, σε σύγκριση με το 2016. Υπολογίζεται ότι στην πραγματικότητα οι αυτοκτονίες είναι πολύ περισσότερες από τις καταγεγραμμένες, ενώ δεν υπάρχουν καθόλου στοιχεία για τις απόπειρες, που υπολογίζεται ότι είναι σχεδόν 25 φορές περισσότερες των καταγεγραμμένων αυτοκτονιών.
Υπάρχει άμεση συσχέτιση ανάμεσα στην αυτοκτονία και τις ψυχιατρικές διαταραχές. Πολλές αναδρομικές μελέτες έχουν δείξει ότι τουλάχιστον 40% των αυτοκτονιών γίνονται από ψυχωτικούς ασθενείς, το 30 ή 40% συνδέεται με σοβαρές διαταραχές της προσωπικότητας νευρωσικού ή ψυχοπαθητικού τύπου και μόνον το 15% δεν έχουν σχέση με κάποιο σοβαρό παθολογικό αίτιο. Η σχέση αυτοκτονίας και κατάθλιψης είναι πιο εμφανής στη διπολική διαταραχή, ειδικά στη μελαγχολική φάση, ενώ στη σχιζοφρένεια ο κίνδυνος θανάτου στο σύνολο των αυτοκτονιών ανάγεται στο 4%. Άλλες ψυχοπαθολογικές καταστάσεις όπου μπορεί να συμβεί αυτοκτονία είναι τα οργανικά ψυχοσύνδρομα, οι επιληψίες και η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών.
Η αυτοκτονία είναι το πιο σοβαρό ψυχιατρικό σύμπτωμα που σχετίζεται με τις ψυχικές διαταραχές. Υπάρχει μεγάλη συζήτηση στην εποχή μας και γράφονται πολλά για τη σύνδεση της αύξησης των αυτοκτονιών με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή και ευαισθησία όταν αναφέρεται κανείς σε αυτό το τόσο σοβαρό θέμα και είναι σημαντικό να ακούγεται ο λόγος της επιστήμης που μπορεί να δώσει στοιχεία για τη λεπτή ισορροπία ενδογενών και εξωγενών παραγόντων. Τέλος, θα πρέπει κανείς να είναι πολύ προσεκτικός με βεβιασμένες και παραπλανητικές διατυπώσεις του ύφους «τι τρέλα που ζούμε», «του’ ρθε να αυτοκτονήσει», «η κατάσταση είναι για να αυτοκτονήσεις».
Η υπερβολική δημόσια συζήτηση από μη –ειδικούς για τις αυτοκτονίες μπορεί να είναι έως και επιβλαβής, ιδιαίτερα για κάποιους ανθρώπους που είναι αμφιθυμικοί ενδέχεται ακόμα και να αυξήσει την πιθανότητα.
11
Σεξουαλικές δυσλειτουργίες
Η σεξουαλική δυσλειτουργία μπορεί να οριστεί ως η διαταραχή στην υποκειμενική αίσθηση ευχαρίστησης ή επιθυμίας που συνήθως συνδέεται με τη σεξουαλική πράξη ή μπορεί να οριστεί ως προς την αντικειμενική «εκτέλεση»/«απόδοση» (performance).
Οι χαρακτηριστικές σεξουαλικές δυσλειτουργίες μπορεί να αφορούν τη μειωμένη σεξουαλική επιθυμία, τις διαταραχές της στύσης, τις διαταραχές της διέγερσης, τον πυελικό πόνο κατά τη συνεύρεση για τις γυναίκες, διαταραχές οργασμού κτλ.
Οι σεξουαλικές διαταραχές διαγιγνώσκονται μόνο όταν αποτελούν σημαντικό μέρος της κλινικής εικόνας. Συχνά συνδέονται με άλλες ψυχιατρικές διαταραχές, όπως τις καταθλιπτικές διαταραχές, τις διαταραχές άγχους, τις διαταραχές προσωπικότητας και τη σχιζοφρένεια.
12
Παραφιλικές διαταραχές
Οι παραφιλίες αφορούν σε σεξουαλικές επιθυμίες ή δραστηριότητες που αποκλίνουν από τις συνηθισμένες σεξουαλικές συμπεριφορές και είναι ωστόσο απαραίτητες για ορισμένα άτομα ώστε να βιώσουν διέγερση και οργασμό. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων η παιδοφιλία, η ηδονοβλεψία και η επιδειξιομανία. Τα άτομα που εμφανίζουν παιδοφιλία πρέπει να είναι τουλάχιστον 16 ετών και τουλάχιστον 5 χρόνια μεγαλύτερα από τα θύματά τους.
Οι παραφιλικές προτιμήσεις δεν συνιστούν οπωσδήποτε ψυχιατρικές διαταραχές. Συνιστούν ψυχιατρικές διαταραχές όταν προκαλούν δυσφορία, σημαντική δυσλειτουργία και μάλιστα εμπλοκή με το ποινικό σύστημα λόγω πρόκλησης βλάβης σε τρίτους.
13
Διαταραχές που συνήθως διαγιγνώσκονται για πρώτη φορά κατά τη βρεφική, παιδική, εφηβική ηλικία
Η έκφραση της ψυχοπαθολογίας σε νεαρή ηλικία μπορεί να σχετίζεται τόσο με την ηλικία όσο και με το αναπτυξιακό στάδιο. Η ταξινόμηση αυτή με βάση την ηλικία εμφάνισης δεν είναι απόλυτη. Εντούτοις οι παρακάτω διαταραχές εμφανίζονται συνήθως για πρώτη φορά κατά την νεαρή ηλικία χωρίς, βέβαια, να λείπουν οι εξαιρέσεις (π.χ. η μαθησιακή διαταραχή είναι δυνατόν να μην τύχει κλινικής παρατήρησης μέχρι την ενηλικίωση). Επιπρόσθετα, άλλες διαταραχές που έχουν ήδη περιγραφεί μπορεί να καταγραφούν κλινικά κατά τη νεαρή ηλικία (π.χ. μείζων καταθλιπτική διαταραχή, διπολική διαταραχή).
Πρόκειται για γενικευμένη αναπτυξιακή διαταραχή (με έναρξη πριν τα 18 έτη). Η πνευματική λειτουργία καταγράφεται σημαντικά κάτω από τον μέσο όρο, σύμφωνα με σταθμισμένα τεστ νοημοσύνης, ενώ συνυπάρχουν ελλείμματα ή έκπτωση της παρούσας προσαρμοστικής λειτουργίας σε διάφορους τομείς της καθημερινότητας όπως π.χ. την αυτοεξυπηρέτηση, την επικοινωνία, τη διαβίωση στο σπίτι, τις σχολικές δεξιότητες κ.λπ. Η διανοητική αναπηρία με βάση τη βαρύτητα της πνευματικής έκπτωσης διακρίνεται σε ήπια, μέτρια, βαριά, βαθιά.
Πρόκειται για ειδικές αναπτυξιακές δυσκολίες στη μάθηση, οι οποίες διακρίνονται στη διαταραχή της ανάγνωσης, διαταραχή των μαθηματικών, διαταραχή της γραπτής έκφρασης καθώς και τη μαθησιακή διαταραχή μη προσδιοριζόμενη αλλιώς. Η επίδοση στην εκάστοτε περιοχή είναι σημαντικά κάτω από το αναμενόμενο δεδομένων της ηλικίας, της νοημοσύνης και της εκπαίδευσης.
Πρόκειται για εγγενή αναπτυξιακή διαταραχή με έναρξη από την πρώιμη παιδική ηλικία (η διάγνωσή της καθίσταται αξιόπιστη από την ηλικία των δύο ετών), η οποία χαρακτηρίζεται από:
α) ποιοτική έκπτωση στην κοινωνική επικοινωνία,
β) περιορισμένα, επαναληπτικά και στερεότυπα πρότυπα συμπεριφοράς, ενδιαφερόντων και δραστηριοτήτων,
γ) σημαντική καθυστέρηση στην ανάπτυξη του λόγου.
Οι διαταραχές του αυτιστικού φάσματος εμφανίζουν υψηλή συννοσηρότητα με τη νοητική υστέρηση (κατά προσέγγιση 30%).
Πρόκειται για νευροαναπτυξιακή διαταραχή, η οποία χαρακτηρίζεται από κλινικά σημαντικά συμπτώματα απροσεξίας, υπερκινητικότητας – παρορμητικότητας, ή συνδυασμό αυτών, που επηρεάζουν σημαντικά την καθημερινή λειτουργικότητα και συμπεριφορά του παιδιού σε δύο ή περισσότερα πλαίσια (πχ στο σχολείο και στο σπίτι). Παρατηρείται δυσκολία του παιδιού να επικεντρώσει την προσοχή του σε λεπτομέρειες, να διατηρήσει την προσοχή στο παιχνίδι, να ακούσει και να ανταποκριθεί όταν του απευθύνεται ο λόγος, συχνή νευρική κίνηση των χεριών και των ποδιών, δυσκολία να διατηρήσει τη θέση του στην τάξη, τη συνεχή και γρήγορη ομιλία κ.α. Συνήθως τα πυρηνικά συμπτώματα της ΔΕΠ-Υ, διαπιστώνονται από τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού (κατά κανόνα πριν την ηλικία των 7 ετών).
Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή και ευαισθησία στην χρήση όρων που σχετίζονται με διαταραχές που εμφανίζονται στην παιδική ηλικία. Είναι συχνό φαινόμενο να χρησιμοποιούνται στιγματιστικές εκφράσεις (π.χ. «καθυστερημένος είσαι;»), υπερβολές (π.χ. «είναι υπερκινητικό» για ένα παιδί που μπορεί να είναι απλώς κάπως περισσότερο κινητικό), ή αντιεπιστημονικές και λανθασμένες ετικέτες (π.χ. «είναι αυτιστικός» για κάποιον που μπορεί να είναι ιδιαίτερα εσωστρεφής). Τώρα που γνωρίζετε το επιστημονικό περίγραμμα των εννοιών, μπορείτε να αποφύγετε τις παγίδες και να «διορθώνετε» και τους συνομιλητές σας!
Μάθε τι σημαίνει στίγμα ψυχικής υγείας
Ποιά είναι τα συστατικά του. Σε τι τύπους το συναντάμε;