Ορισμός και έννοιες

Για τον ορισμό της Ψυχικής Υγείας

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), η ψυχική υγεία είναι «μια κατάσταση ευεξίας στην οποία το άτομο συνειδητοποιεί τις δικές του ικανότητες, μπορεί να αντιμετωπίσει το φυσιολογικό στρες της ζωής, μπορεί να εργαστεί παραγωγικά και γόνιμα και είναι σε θέση να συνεισφέρει στην κοινότητά του/της».

Αυτός ο ορισμός, αντιπροσωπεύει μια σημαντική πρόοδο, με την απομάκρυνση της έννοιας της ψυχικής υγείας από μια μονοσήμαντη υποδήλωση απουσίας ψυχικής ασθένειας. Θα πρέπει να σημειώσουμε όμως, ότι το να θεωρηθεί η ευεξία ως βασική πτυχή της ψυχικής υγείας είναι δύσκολο να συμβιβαστεί με τις πολλές προκλήσεις της ζωής: Οι άνθρωποι με καλή ψυχική υγεία είναι συχνά λυπημένοι, αδιάθετοι, θυμωμένοι ή δυσαρεστημένοι και αυτό είναι μέρος της ζωής.

Ο καθηγητής του πανεπιστημίου του Ουισκόνσιν Corey Keyes, προσδιορίζει τα τρία συστατικά της ψυχικής υγείας ως εξής:

 Συναισθηματική ευεξία
 Ψυχολογική ευεξία
 Κοινωνική ευημερία  

Η συναισθηματική ευεξία περιλαμβάνει το ενδιαφέρον για τη ζωή και την ικανοποίηση. Η ψυχολογική ευεξία περιλαμβάνει την αξιοποίηση αρκετών στοιχείων της προσωπικότητας,  τη διαχείριση των ευθυνών της καθημερινής ζωής, τη διατήρηση καλών σχέσεων με τους άλλους. Η κοινωνική ευημερία περιλαμβάνει την κοινωνική συνεισφορά, την ένταξη και την κοινωνική υλοποίηση και συνοχή.

Ωστόσο, σχετικά με μια τέτοια εννοιολόγηση και προοπτική της ψυχικής υγείας, θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί με το τι συμβαίνει με τους ανθρώπους που πολεμούν ενάντια στην αντιληπτή αδικία και τις ανισότητες καθώς και κοινωνικές, φυλετικές, θρησκευτικές ή άλλες μειονότητες που βιώνουν απόρριψη και διάκριση.

Η έννοια της θετικής λειτουργικότητας  μεταφράζεται επίσης στην ικανότητα να εργάζεται κανείς παραγωγικά και μπορεί να οδηγήσει στο εσφαλμένο συμπέρασμα ότι ένα άτομο σε ηλικία ή με φυσική κατάσταση που δεν του επιτρέπουν να εργαστεί, δεν έχει εξ ορισμού καλή ψυχική υγεία. Για παράδειγμα, η παραγωγική και εποικοδομητική εργασία είναι συχνά ανέφικτη για κάποιους ανθρώπους όπως οι μετανάστες ή εν γένει τα άτομα που υφίστανται διακρίσεις. Το ανωτέρω γεγονός έχει ασφαλώς επιπτώσεις στη ζωή και στη διάθεσή τους, αλλά δεν συνεπάγεται αυτόματα και μηχανικά την ανάπτυξη κάποιου προβλήματος ψυχικής υγείας. Μπορεί, αντιστρόφως, να τους οπλίσει με πείσμα και να τους εμπνεύσει λύσεις, τα οποία ενίοτε μετουσιώνονται σε δημιουργικότητα και κάποτε –έστω σπάνια στις σημερινές ασφυκτικές κοινωνικοοικονομικές συνθήκες– δικαιώνονται. Συχνά οι αντίξοες συνθήκες, μέσω και άλλων παραγόντων που συμβάλουν, μπορεί να αυξήσουν την ψυχική ανθεκτικότητα των ανθρώπων.

Ο ορισμός της ψυχικής υγείας επηρεάζεται σαφώς από την κουλτούρα που την ορίζει. Ωστόσο, όπως υποστηρίζει ο καθηγητής του Τμήματος Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ George Eman Vaillant, είναι σημαντικό να προσδιοριστούν ορισμένα στοιχεία που έχουν καθολική σημασία για την ψυχική υγεία. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι πως, παρά τις πολιτιστικές διαφορές στις διατροφικές συνήθειες, η αναγνώριση της σημασίας των βιταμινών και των τεσσάρων βασικών ομάδων τροφίμων είναι καθολική.

Έχοντας επίγνωση του γεγονότος ότι οι διαφορές μεταξύ  παραδόσεων –σε αξίες, πολιτισμικά πρότυπα και κοινωνικό υπόβαθρο– μπορεί να εμποδίσουν την επίτευξη γενικής συναίνεσης γύρω από την έννοια της ψυχικής υγείας, έγινε, ωστόσο, προσπάθεια για την επεξεργασία ενός περιεκτικού ορισμού ο οποίος επιδιώκει όσο είναι δυνατόν να συγκεράσει ή έστω να αμβλύνει τις περιοριστικές διαφορές.

Τι είναι λοιπόν «Ψυχική Υγεία»;

Συνοψίζοντας τα παραπάνω, τα σημαντικότερα συστατικά της ψυχικής υγείας που συμβάλλουν στην κατάσταση της εσωτερικής ισορροπίας είναι:

 Οι βασικές γνωστικές και κοινωνικές δεξιότητες
 Η ικανότητα αναγνώρισης και έκφρασης των συναισθημάτων
 Η ικανότητα ενσυναίσθησης και συμπόνοιας προς τους άλλους
 Η ευελιξία και ικανότητα αντιμετώπισης των δυσμενών γεγονότων της ζωής
 Η δυνατότητα λειτουργίας σε κοινωνικούς ρόλους
 Η αρμονική σχέση μεταξύ σώματος και νου
 Οι καθολικές αξίες της κοινωνίας

Κατανοώντας τις έννοιες της Ψυχικής Υγείας

 Η δυναμική κατάσταση της εσωτερικής ισορροπίας

Η «δυναμική κατάστασης της εσωτερικής ισορροπίας» αντικατοπτρίζει το γεγονός ότι διαφορετικές φάσεις της  ζωής απαιτούν αλλαγές στην επιτευχθείσα ισορροπία: οι κρίσεις στην εφηβεία, ο γάμος, η γονεϊκότητα ή η συνταξιοδότηση, είναι καλά παραδείγματα φάσεων ζωής που απαιτούν ενεργή αναζήτηση για μια νέα ψυχική ισορροπία.

Αυτή η ιδέα επίσης, ενσωματώνει και αναγνωρίζει την πραγματικότητα ότι οι ψυχικά υγιείς άνθρωποι μπορεί να βιώσουν όλα τα ανθρώπινα συναισθήματα – συμπεριλαμβανομένου για παράδειγμα του φόβου, του θυμού, της θλίψης και της θλίψης – ενώ ταυτόχρονα διαθέτουν επαρκή ανθεκτικότητα για την αποκατάσταση της δυναμικής κατάστασης της εσωτερικής ισορροπίας.

 Οι βασικές γνωστικές και κοινωνικές δεξιότητες

Οι βασικές γνωστικές και κοινωνικές δεξιότητες θεωρούνται σημαντική συνιστώσα της ψυχικής υγείας υπό το φως του αντίκτυπου τους σε όλες τις πτυχές της καθημερινής ζωής. Οι γνωστικές δεξιότητες περιλαμβάνουν την ικανότητα της προσοχής, της μνήμης, της οργάνωσης πληροφοριών, της επίλυσης προβλημάτων και της λήψης αποφάσεων. Οι κοινωνικές δεξιότητες περιλαμβάνουν την ικανότητα χρήσης λεκτικών/μη λεκτικών ικανοτήτων για επικοινωνία και αλληλεπίδραση με άλλους.

Η αναφορά στο «βασικό» επίπεδο αυτών των ικανοτήτων έχει ως στόχο να διευκρινίσει ότι η ήπια ένταση δυσλειτουργίας είναι συμβατή με την ψυχική υγεία, ενώ η μέτρια έως σοβαρή ένταση δυσλειτουργίας, ειδικά εάν δεν εξισορροπείται από άλλες πτυχές, μπορεί να απαιτεί υποστήριξη από άλλα μέλη της κοινωνίας και ορισμένα κοινωνικά κίνητρα, όπως διευκολυντικές ευκαιρίες εργασίας, οικονομικά οφέλη ή ad hoc προγράμματα υποστήριξης.

 Η ικανότητα αναγνώρισης και έκφρασης των συναισθημάτων 

Η συναισθηματική ρύθμιση, η ικανότητα δηλαδή αναγνώρισης, έκφρασης και διαχείρισης των συναισθημάτων κάποιου, θεωρείται ως σημαντικό συστατικό της ψυχικής υγείας . Φαίνεται  ότι συμβάλλει στην καλύτερη λειτουργία  των προσαρμοστικών μηχανισμών του στρες. Έχει διαπιστωθεί,  επίσης, ότι υπάρχει σύνδεση μεταξύ αναποτελεσματικής συναισθηματικής ρύθμισης και κατάθλιψης σε κλινικές και νευροαπεικονιστικές μελέτες

 Η ικανότητα ενσυναίσθησης και συμπόνοιας προς τους άλλους 

Η ενσυναίσθηση, δηλαδή η ικανότητα να βιώνει και να κατανοεί τι νιώθουν οι άλλοι χωρίς άλλοι χωρίς να ταυτίζεται με τα συναισθήματα του άλλου, επιτρέπει στα άτομα να επικοινωνούν και να αλληλεπιδρούν με αποτελεσματικούς τρόπους και να προβλέπουν ενέργειες, προθέσεις και συναισθήματα άλλων. Η απουσία ενσυναίσθησης δεν είναι μόνο ένας παράγοντας κινδύνου για τη βία και ένα χαρακτηριστικό της αντικοινωνικής διαταραχής της προσωπικότητας, αλλά επίσης βλάπτει τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις σε όλα τα επίπεδα.

 Η ευελιξία και ικανότητα αντιμετώπισης των δυσμενών γεγονότων της ζωής 

Η ευελιξία και η ικανότητα αντιμετώπισης των ανεπιθύμητων ενεργειών θεωρείται επίσης σημαντική για τη διατήρηση της ψυχικής υγείας. Η ευελιξία αναφέρεται στην ικανότητα για αναθεώρηση της πορεία δράσης ενόψει απρόβλεπτων δυσκολιών ή εμποδίων, αλλαγής ιδεών κάποιου υπό το φως νέων στοιχείων και προσαρμογής σε αλλαγές. Η έλλειψη ευελιξίας μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλη ταλαιπωρία για ένα άτομο που υφίσταται ξαφνικές ή/και σημαντικές αλλαγές στη ζωή, και είναι μια σημαντική πτυχή πολλών ψυχιατρικών διαταραχών, όπως η ιδεοληπτική προσωπικότητα ή η παραληρητική διαταραχή.

 Η δυνατότητα ανάληψης κοινωνικών ρόλων

Η βασική ικανότητα οι άνθρωποι να λειτουργούν σε κοινωνικούς ρόλους και να συμμετέχουν σε σημαντικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις είναι μια σημαντική πτυχή της ψυχικής υγείας και συμβάλλει ιδιαίτερα στην ανθεκτικότητα έναντι της δυσφορίας.

Ωστόσο, ο κοινωνικός αποκλεισμός και ο στιγματισμός περιορίζουν ή καθιστούν απαγορευτική κάθε κοινωνική συμμετοχή. Ως εκ τούτου οποιοσδήποτε ορισμός της ψυχικής υγείας που αναφέρεται σε αυτή την πτυχή πρέπει να αποφύγει την «ευθύνη του θύματος» και να αναλύσει προσεκτικά τα κοινωνικά πρότυπα στιγματισμού, διακρίσεων και αποκλεισμού που επηρεάζουν τη συμμετοχή.

 Η αρμονική σχέση μεταξύ σώματος και νου

Η συμπερίληψη μιας αρμονικής σχέσης μεταξύ σώματος και μυαλού βασίζεται στην ιδέα ότι ο νους, ο εγκέφαλος, ο οργανισμός και το περιβάλλον αλληλοσυνδέονται σε μεγάλο βαθμό και η συνολική εμπειρία του να είσαι στον κόσμο δεν μπορεί να διαχωριστεί από τον τρόπο με τον οποίο το σώμα αισθάνεται στο περιβάλλον του.

Οι διαταραχές αυτής της αλληλεπίδρασης μπορεί να οδηγήσουν σε ψυχωτικές εμπειρίες, διατροφικές διαταραχές, αυτοτραυματισμό, σωματοδυσμορφική διαταραχή ή κακή σωματική υγεία.

 Οι καθολικές αξίες της κοινωνίας. 

Οι αξίες στις οποίες αναφέρεται ο ορισμός  είναι: Ο σεβασμός και η φροντίδα για τον εαυτό μας και για τα άλλα ζωντανά όντα, η αναγνώριση της αλληλεπίδρασης των ανθρώπων, ο σεβασμός στο περιβάλλον, ο σεβασμός της ελευθερίας κ.ά.

Κάντε κλικ για να δείτε τη βιβλιογραφία της ενότητας «Ορισμός και έννοιες ψυχικής υγείας».